|
Περικλής ο Ξανθίππου (493-429 ττΧ)
Στο δημόσιο βίο πρωτοπαρουσιάστηκε το 463/62 π.Χ. ως υπέρμαχος της δημοκρατικής παράταξης, όταν διατύπωσε ορισμένες κατηγόριες εναντίον του αριστοκρατικού Κίμωνα και τάχθηκε υπέρ της αποδυνάμωσης του Αρείου Πάγου, που ήταν το προπύργιο των ολιγαρχικών. Έτσι, συνέχισε τη φιλολαϊκή πολιτική των Αλκμαιονιδών, παρόλο που από την καταγωγή του ανήκε στην αριστοκρατία. Μετά το θάνατο του δημοκρατικού ηγέτη Εφιάλτη, ο Περικλής αγωνίστηκε μαζί με αυτόν και πέτυχαν την κατάργηση των εσχάτων αριστοκρατικών προνομίων, έτσι ώστε ο Άρειος Πάγος διατήρησε τελικά μόνο τις ποινικές του δικαιοδοσίες -έγινε αρχηγός της δημοκρατικής παράταξης (461 π.Χ.). δεν είναι γνωστό πόσο επηρέασε τις αποφάσεις του αθηναϊκού δήμου σχετικά με την εξωτερική πολιτική της εποχής αυτής (άτυχη εκστρατεία στην Αίγυπτο 459-454 π.Χ., Αρταξέρξης Α', κατάληψη της Αίγινας 459/58 π.Χ. Μέγαρα, Βοιωτία, Φωκίδα και Λοκρίδα 457 π.Χ.), κατά πάσα πιθανότητα, σε δική του έμπνευση, οφείλεται η οικοδόμηση των μακρών τειχών (458-456 π.Χ.) και η καθιέρωση των θεωρικών, βέβαιο είναι ότι αυτός εισηγήθηκε τη μισθοφορία (δικαστικός, βουλευτικός, εκκλησιαστικός κ.λπ. μισθός), που έλυσε ένα κοινωνικό και πολιτικό πρόβλημα της Αθήνας, όπως και την πληρωμή αποζημίωσης στα πληρώματα της μοίρας των 60 τριηρών, που χρησιμοποιούνταν για τη ναυτική εκπαίδευση των Αθηναίων. Το 454 π.Χ. έδειξε τη στρατηγική του ικανότητα, όταν προσάρτησε με το στόλο τη Σικυών και τους Οινιά-δες, μια περιοχή δηλαδή που ανήκε στη σφαίρα της κορινθιακής επιρροής έτσι, έλυσε ένα άλλο ζωτικό πρόβλημα που εκκρεμούσε απ' τη στιγμή που η Αθήνα δεν μπόρεσε να αποκλείσει τους Φοίνικες από το αιγυπτιακό εμπόριο. Η πόλη, που είχε γίνει τώρα μέγιστο εμπορικό και πολιτιστικό κέντρο της Μεσογείου, για να συνεχίσει την ανάπτυξη της, έπρεπε να στραφεί προς τις δυτικές αγορές και να εκτοπίσει από αυτές την Κόρινθο. Με την εκστρατεία του Περικλή στον Κορινθιακό, ανοίχθηκε αυτός ακριβώς ο δρόμος. Το 451 -450 π.Χ. πέτυχε τον περιορισμό των δικαιωμάτων στους γνήσιους μόνο Αθηναίους (όσους είχαν και τους δυο γονείς τους από την αττική γενιά) και κατοχύρωσε έτσι τα οικονομικά συμφέροντα του αθηναϊκού δήμου απέναντι στους συμμάχους. Τον ίδιο όμως χρόνο, φαίνεται ότι μειώθηκε για λίγο η επιρροή του Περικλή, όταν γύρισε ο Κίμων στην πόλη απ' την εξορία και τότε ακούστηκαν κάπως πιο έντονα τα ολιγαρχικά συνθήματα, δηλαδή το αίτημα για έναν περσικό πόλεμο και η απαίτηση για στενές φιλικές σχέσεις με τη Σπάρτη. Η Καλλίειος ειρήνη (449 π.Χ.) που έκανε την Περσία να αναγνωρίσει την ελευθερία των θαλασσών, δείχνει ότι τελικά τα συνθήματα αυτά δε βρήκαν πλατύτερη απήχηση και ότι θριάμβευσε η πολιτική του Περικλή, ο οποίος ήθελε να εξασφαλίσει την αθηναϊκή θαλασσοκρατία. Παρόμοιο νόημα είχε και το πανελλήνιο συνέδριο, που προκήρυξε αυτός με σκοπό την ανοικοδόμηση των κατά τα μηδικά κατεστραμμένων ιερών και την εκπόνηση ενός εθνικού πολιτικού προγράμματος υπό την ηγεσία της Αθήνας, τούτο βέβαια δεν ήταν δυνατό να γίνει δεκτό από τη Σπάρτη και είναι πιθανό ότι ο Περικλής υπολόγιζε ήδη στην απομόνωση της. Οι τριακοντούτεις σπονδές (446/443 π.Χ.) του έδωσαν πάντως την ευκαιρία να δημιουργήσει ένα δίκτυο από αθηναϊκές βάσεις (κληρουχίες στην Εύβοια, τη Νάξο, τη χερσόνησο, τη Θράκη, τον Εύξεινο Πόντο και κάτω Ιταλία) και να ενισχύσει έτσι την παρουσία των Αθηναίων στις θάλασσες, δεδομένου μάλιστα ότι με την ήττα της Κορώνειας (447 π.Χ.) είχε κλονιστεί η θέση τους στην κεντρική Ελλάδα. Ο Περικλής κατόρθωσε στη συνέχεια να ολοκληρώσει τη μεταμόρφωση της δηλιακής συμμαχίας σε αθηναϊκή θαλασσοκρατία, γεγονός στο οποίο αντέδρασαν σθεναρά, αλλά χωρίς αποτέλεσμα ορισμένοι από τους πιο δυνατούς σύμμαχους (επανάσταση της Ευβοίας το 447 π.Χ. και της Σάμου το 440/439 π.Χ., στην καταστολή των οποίων διακρίθηκε και ως στρατηγός ο Περικλής) και εξουδετέρωσε κάθε αριστοκρατική κίνηση στην πόλη, όταν πέτυχε τον εξοστρακισμό του ολιγαρχικού ηγέτη Θουκυδίδη (443 π.Χ.). Από τότε και για 15 συναπτά χρόνια εκλεγόταν από τους συμπολίτες του ως στρατηγός και ήταν ο αναμφισβήτητος ανώτατος άρχοντας της Αθήνας. Στο διάστημα τούτο υλοποίησε το πρόγραμμα «των περικλείων έργων» (Παρθενώνας, Προπύλαια, ωδείο, τελεστήριο στην Ελευσίνα), με το οποίο αξιοποίησε κοινωνικά τον πλούτο που είχε συσσωρευτεί στο κρατικό ταμείο της Αθήνας - κατά τον Πλούταρχο, για να εκτελεστούν αυτά τα έργα ολόκληρη είχε μεταβληθεί σε ένα απέραντο εργαστήρι και έτσι όλοι οι πολίτες γίνονταν με τη δημιουργική τους εργασία μέτοχοι του δημόσιου θησαυρού - και έδωσε την ύψιστη έκφραση του κλασικού πνεύματος, αποδεικνύοντας ότι δεν ήταν ένας μεγαλοφυής πολιτικός, αλλά και ένας βαθύτατα καλλιεργημένος πνευματικός ηγέτης, που συμμετείχε ενεργότατα στην καλλιτεχνική και επιστημονική κίνηση του καιρού του. Στον εξωτερικό τομέα, η συμμαχία με την Κέρκυρα (433 π.Χ.) και το μεγαρικό ψήφισμα (432 π.Χ.), πράξεις που στρέφονταν κατά της εμπορικής δραστηριότητας της Κορίνθου και έμμεσα της σύμμαχου της Σπάρτης, φανερώνουν ότι ο Περικλής έκρινε ως τη στιγμή εκείνη κατά την οποία η Αθήνα βρισκόταν στο κορύφωμα της λάμψης της, ήταν η πιο κατάλληλη για την αναπόφευκτη αναμέτρηση με τους Λακεδαιμόνιους για την πανελλήνια ηγεμονία. Η αντίδραση της αντιπολίτευσης, που και εναντίον των περικλείων έργων καταφέρθηκε, κραυγάζοντας ότι με αυτά διασπαθίζονταν τα χρήματα των συμμάχων για δημαγωγικούς λόγους και εναντίον των πιο στενών φίλων του Περικλή στράφηκε (δίκη για ασέβεια του Αναξαγόρα και της Ασπασίας, δεύτερης γυναίκας του Περικλή, καταδίκη του Φειδία), για να μειώσει το κύρος του μεγάλου αντιπάλου της δεν πτόησε τον Περικλή, που με την ολύμπια γοητεία του και την ηθική επιβολή ανέτρεψε κάθε κακόβουλη κατηγορία και διατήρησε τη θέση του ακλόνητη. Μόνο όταν η ανοχή του πλήθους κάμφθηκε από τα δεινά του λοιμού (430 π.Χ.) και τις κακουχίες του πελοποννησιακού πολέμου, οι Αθηναίοι παρασύρθηκαν, θεώρησαν τον Περικλή ένοχο, του αφαίρεσαν τη στρατηγία και τοπν καταδίκασαν σε βαρύ πρόστιμο. Το 429 π.Χ. αποκαταστάθηκε, γιατί όλοι κατάλαβαν ότι οι ηγετικές του ικανότητες ήταν πολύτιμες για την πόλη στις κρίσιμες εκείνες στιγμές, όμως ύστερα από λίγο πέθανε από τη φοβερή επιδημία, αφού προηγουμένως είχε δει συντετριμμένος και τους δυο του γιους να χάνονται από αυτήν.
Η αθηναϊκή πολιτεία, όσο την κυβερνούσε ο Περικλής ήταν, κατά την έκφραση
του Θουκυδίδη «λόγω μεν δημοκρατία, έργω δε υπό του πρώτου ανδρός μάχη».
Τούτο δε σημαίνει ότι ο Περικλής ασκούσε δικτατορικά την εξουσία, ούτε ότι
παρέσυρε το δήμο χρησιμοποιώντας δημαγωγικές μεθόδους. Τα μέσα στα οποία
στηρίζονταν ήταν οι πλατιές και εμβριθείς πολιτικές του γνώσεις και η
ευγλωττία του, χάρη στην οποία μπορούσε να συναρπάζει και να δαμάζει τα
πλήθη. Μιλούσε έχοντας μελετήσει σε βάθος την πραγματική κατάσταση, δεν
έκρυβε ποτέ την αλήθεια, όσο πικρή και αν ήταν, δεν κατηγορούσε τους
αντιπάλους του και δε διέγειρε τα πάθη και τα μίση του λαού. Ήταν «πρώτος
Αθηναίων, λέγειν τε και πράσσειν δυνατώτατος». Συμπεριφερόταν με απλό
τρόπο, ζούσε με παροιμιακή λιτότητα και εγκράτεια απόλυτα αφοσιωμένος στο
πολιτικό του έργο και απέχοντας ακόμη και από τα συμπόσια των φίλων και
των συγγενών, είχε συγκεντρώσει γύρω του έναν κύκλο διανοούμενων και
καλλιτεχνών (Ίων ο Χίος, Στησίμβροτος, Αναξαγόρας, Ζήνων ο Ελεάτις, Λάμων,
Πρωταγόρας, Πρόδικος, Ιππίας ο Ηλείος, Ιππόδαμος, Φειδίας, Ιπποκράτης),
που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως ένα πολιτιστικό συμβούλιο, μέσω του
οποίου έφταναν στον πολιτικό ηγέτη τα πνευματικά μηνύματα της εποχής, και
διαμόρφωση για το σοβαρό του ήθος, την ηπιότητα του χαρακτήρα του και την
αταραξία της ψυχής του. Η πολιτική του ήταν γενικά συντηρητική και
απέβλεπε στην πλήρη διαμόρφωση και εδραίωση της αθηναϊκής θαλασσοκρατίας,
στην προπαρασκευή για το μοιραίο αγώνα με τη Σπάρτη και στην εσωτερική
ανάπτυξη της Αθήνας, που με την ακτινοβολία της θα δικαιολογούσε την
απαίτηση της για την πανελλήνια ηγεμονία. Το ότι ο αθηναϊκός λαός
αφοσιώθηκε με ιερό ζήλο στο όραμα της ηγεμονίας αυτής και ανταποκρίθηκε
στις υποχρεώσεις που του επέβαλλε ο ηγεμονικός του πόλος, ήταν έργο του
Περικλή, το ότι τα κλασικά αθηναϊκά μνημεία, με την εσωτερική συνοχή τους,
την ολοκληρωμένη αρμονία τους, την οργανική τους συνέπεια έγιναν η ύψιστη
έκφραση όχι μόνο του ελληνικού αλλά και του οικουμενικού πνεύματος,
οφείλεται στο δημιουργικό του νου, που κατόρθωνε να συνταιριάζει κάθε
λεπτομέρεια σε ένα πλατύ σύνολο. Το ότι η Αθήνα εμφανίζεται κατά την εποχή
του ως η «Ελλάδος παιδεύσεις» ήταν αποτέλεσμα του πολιτικού του
προγράμματος. Δικαιολογημένα λοιπόν, ονόμασε η μεταγενέστερη ανθρωπότητα
την φάση αυτή κατά την οποία ολοκληρώνονται τα ελληνικά ιδανικά -έτσι όπως
τα διατύπωσε ο ίδιος ο Περικλής στον «Επιτάφιο» - «αιώνα του Περικλέους».
Όσο κι αν η σημερινή έρευνα έχει κάποιες αντιρρήσεις για τη μεγαλοφυΐα του
Περικλή - μερικοί ιστορικοί δεν τον θεωρούν ούτε μεγάλο πολιτικό, ούτε
σπουδαίο στρατηγό, παρά μόνο ικανό «κοινοβουλευτικό» παράγοντα, πολλοί δε
του καταμαρτυρούν ότι διέπραξε σημαντικά σφάλματα, όπως λ.χ. το ότι δε
φρόντισε να αφήσει ικανούς διαδόχους και το ότι έγινε αφορμή να διαφθαρεί
με τις χρηματικές παροχές του προς το λαό, ένα τουλάχιστον μέρος της
αθηναϊκής κοινωνίας - δεν μπορεί να κανείς να παραγνωρίσει το γεγονός ότι
υπήρξε η ψυχή του υπέρτατου δημιουργικού δυναμισμού της Αθήνας και ότι ως
. πολιτικός ηγέτης πραγματοποίησε αυτό, που ο ίδιος είπε αποτιμώντας το
έργο του πάνω στην επιθανάτια κλίνη του, ότι κανένας Αθηναίος δεν πένθησε
εξαιτίας του, πράγμα που σημαίνει ότι εργάστηκε πάντοτε με οδηγό του το
εθνικό και ποτέ τη κομματικό συμφέρον. Στέλιος Διλιντάς
t Αρχική σελίδα ● Το σχολείο ● Ιστορικό ● Δραστηριότητες ● ΑΕΙ-ΤΕΙ ● Διακρίσεις ● Notre école ● Our school ● Unsere schule u
|