Πολιτισμικές ιδιαιτερότητες της Ευρώπης έναντι της ομοιομορφίας.
Απειλή ή Πρόκληση;

Γιατί η Ευρώπη; Τι την έκανε να ξεχωρίσει πολιτισμικά και να υπερτερήσει έναντι των άλλων ηπείρων;
Η Ευρώπη παρουσιάζει πολυμορφία όσον αφορά το κλίμα και τη μορφολογία του εδάφους. Συγκεκριμένα, το κλίμα της αποφεύγει το ακραίο (έρημοι-παγετώνες) προβάλλοντας έτσι το εύκρατο κλίμα. Το εύκρατο κλίμα λοιπόν αποτέλεσε τον καθοριστικό ρόλο για την ανάπτυξη των δυο σημαντικότερων πολιτισμών (ελληνικός, ρωμαϊκός), στους οποίους στηρίχθηκε ο μεταγενέστερος πλέον ευρωπαϊκός πολιτισμός.
Η ιστορία λοιπόν της Ευρώπης αρχίζει από την Ελλάδα. Η κάθοδος των Δωριέων ήταν το πρώτο συμβάν, το οποίο τεκμηρίωσε την ιδέα του ότι όλοι οι Ευρωπαίοι έχουν τις ίδιες ρίζες καταγωγής.
Τώρα λοιπόν θα σας περιγράψω, πώς η ήπειρος μας κατάφερε να ξεχωρίσει τόσο πολύ ώστε να επηρεάσει την ιστορία όλων των υπολοίπων ηπείρων.

Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός ξεκίνησε να αναπτύσσεται ραγδαία μετά την αφομοίωση του φοινικικού αλφαβήτου. Με την απόκτηση του, την καλή γεωγραφική θέση που βρισκόταν και την κοπή του νομίσματος ανάπτυξε το εμπόριο τόσο πολύ, που ξεπέρασε και τους Φοίνικες. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκαν πάρα πολλές παραθαλάσσιες αποικίες, από τη Μασσαλία μέχρι και την Ταναΐδα. Επίσης, το θαλασσινό εμπόριο δεν έμεινε στη Μεσόγειο, αλλά επεκτάθηκε και στην Β. Ευρώπη, απ' όπου εμπορεύονταν κεχριμπάρι και κασσίτερο. Ο Πυθέας, που είχε φτάσει μέχρι και την αρχαία θούλη (Ισλανδία). Άλλο αποτέλεσμα των αποικιών ήταν και η ανταλλαγή πολιτισμικών στοιχείων όπως η διάδοση της γραφής. Το χαλκιδικό αλφάβητο, μια μορφή του ελληνικού αλφαβήτου, διαδόθηκε από τους Χαλκιδείς αποίκους στους ιταλικούς λαούς και έγινε στη συνέχεια το πρότυπο διαμόρφωσης του λατινικού.
Ένας ύπουλος εχθρός όμως πλησίαζε την Ελλάδα, ήταν οι Πέρσες. Οι Πέρσες οργάνωσαν τρεις εκστρατείες, αλλά τελικά απέτυχαν. Οι προσπάθειες τους για ανατροπή του ελληνικού πολιτισμού απέδωσαν μόνο κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου όπου κατάφεραν ύστερα από συνεχείς δωροδοκίες των να διχάσουν τους Έλληνες. Στην ουσία ήταν αυτοί τότε που προστάτευσαν την Ευρώπη από τον περσικό κίνδυνο, γιατί αν δεν τους εμποδίζαμε τότε, θα είχαν ξεχυθεί σε όλη την Ευρώπη, όπως ξεχύθηκαν και οι Τούρκοι.

Ο δεύτερος σημαντικότερος πολιτισμός, ο Ρωμαϊκός, επηρέασε κι αυτός σχεδόν το ίδιο τη γηραιά ήπειρο. Αλλά ας μην ξεχνάμε ότι επηρεάστηκε από τον ελληνικό, στον κλάδο της φιλοσοφίας, της γλυπτικής και της επιστήμης. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι να διδάσκεται ακόμα και σήμερα το ρωμαϊκό δίκαιο, η πλατωνική φιλοσοφία, ο ορθολογισμός του Σωκράτη, οι εφευρέσεις του Αρχιμήδη, του Θαλή, η ιατρική του Ιπποκράτη, ο Θουκυδίδης και τελευταία, μετά από τόσους αιώνες, γίνονται προσπάθειες για αποκρυπτογράφηση σημειώσεων του Αριστοτέλη, στις οποίες αναφέρει τη χρησιμοποίηση του υδρογόνου ως πηγή ενέργειας.

Ας μην ξεχνάμε όμως, και τη συμβολή των Ρωμαίων στην ανάπτυξη του εμπορίου, με το μεγάλο δίκτυο δρόμων που κατασκεύασαν. Μια από αυτές ήταν οι Κέλτες, που ανέπτυξαν έναν εξίσου λαμπρό πολιτισμό και ανέλαβε την ανάπτυξη της Β. Ευρώπης.
Η φράση «είμαι Ευρωπαίος» θα ηχούσε πολύ παράξενα πριν εφτά αιώνες, όταν το μόνο που συνέδεε τους κατοίκους ης ηπείρου ήταν ο χριστιανισμός.

Χριστιανοί λοιπόν και όχι Ευρωπαίοι. Και ως καλοί χριστιανοί είχαν ως σκοπό τον εκχριστιανισμό, την προστασία της ανθρωπότητας από τους άπιστους και τους αιρετικούς. Άλλωστε αυτό ήταν το ιδεολογικό υπόβαθρο στο οποίο στήριξαν όλες τους τις σταυροφορίες και τις κατακτήσεις οι Τεύτονες ιππότες. Όπως και την προς ανατολάς επέκταση της γερμανικής φεουδαρχίας: την απώθηση των Αράβων από την Ιβηρική χερσόνησο και τη Σικελία. Πρωτοπόρος αυτής της ιδέας ήταν ο Καρλομάγνος. Οι προσπάθειες του για ένωση της χριστιανικής Ευρώπης φάνηκαν στη μάχη του Πουατιέ της Γαλλίας, η οποία έπαιξε παρόμοιο ρόλο με την απώθηση των Περσών από τους Έλληνες.

Η ιστορία όμως δεν επιφυλάσσει μόνο ευχάριστες εκπλήξεις, αλλά και δυσαρέσκειες.
Η αντίθεση του δυτικού και του ανατολικού, που ξεκινάει ως τοπική διάκριση για να εξελιχθεί σε καίρια αντίθεση ανάμεσα στη δυτική ευρωπαϊκή πολιτισμική αντίληψη και την ανατολική βυζαντινή, ανέτρεψε την τυπική ένωση της Ευρώπης. Τραγικές συνέπειες αυτού του διαχωρισμού και της ασυνεννοησίας, η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης, που αποτελούσε τελευταίο προπύργιο του Χριστιανισμού από τους Μωαμεθανούς Τούρκους, εχθρούς όλης της τότε Ευρώπης. Οι Τούρκοι δε σταμάτησαν στην Κωνσταντινούπολη, συνέχισαν και έφτασαν μέχρι την Αυστρία και θα την κατελάμβαναν στην περίπτωση που δεν τους εμπόδιζε η Πολωνία, που βρισκόταν στην ακμή της εκείνη την εποχή.

Όταν έκλεισε ο 15ος αιώνας, οι Ευρωπαίοι αποφασίζουν ότι η ήπειρός τους είναι το κέντρο του κόσμου. Στο εξής θα κατακτούν για να εκχριστιανίσουν αλλά και για να εκπολιτίσουν τους βάρβαρους λαούς. Αυτό που ξεχώριζε την Ευρώπη από τον άλλο κόσμο, ήταν όχι μόνο η θρησκεία της, αλλά και ο θαυμαστός πολιτισμός της και η εκπολιτιστική της αποστολή. Η πρόοδος της επιστήμης και της γνώσης, η παραγωγικότητα και ο πλούτος και οι πολιτισμικές αξίες, ήταν τα τρία ιδεολογήματα που διαμορφώθηκαν από το 16ο αιώνα ως τα μέσα του 19ου και δυνάμωσαν την ευρωπαϊκή ταυτότητα. Το πρώτο εξιδανίκευσε την πρόοδο της επιστήμης και της γνώσης, το άλλο την παραγωγικότητα και τον πλούτο, που καθιερώθηκαν έτσι ως αυθύπαρκτες πολιτισμικές αξίες.

Με το πέρασμα των αιώνων, η Ευρώπη δημιουργούσε όλο και πιο πολλούς δεσμούς, είτε με τη μεσολάβηση του εμπορίου, είτε του Χριστιανισμού. Τελευταία όμως οι δεσμοί έχουν γίνει τόσο δυνατοί, που περνάμε πια στο στάδιο της ομοιομορφίας. Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, όλες οι πολιτισμικές ιδιαιτερότητες διαφόρων πολιτισμών, μικρών και μεγάλων, που μετατράπηκαν στη συνέχεια σε έθνη, άρχισαν να σκορπίζονται και να κρύβονται από ένα νέο παγκόσμιο πολιτισμό των διεθνών τραπεζών, των εμπορικών ενώσεων, των υπερεθνικών λόμπι κ.λπ. και όλες αυτές οι κοινές αγορές απαιτούν εκτός από ένα κοινό νόμισμα και μία κοινή γλώσσα - τα αγγλικά. Όλα τα ήθη και έθιμα λοιπόν, οι ξεχωριστές ενδυμασίες, οι γιορτές-πανηγύρια, ο τρόπος ζωής, ο τρόπος σκέψης, ακόμα και τα γλωσσικά ιδιώματα που για να διαμορφωθούν χρειάστηκαν τόσοι αιώνες, αλλοιώνονται με δραματικό ρυθμό. Οπότε μιλάμε για καθαρή απειλή.

θέλοντας να διατηρήσουν όλες αυτές τις ιδιαιτερότητες, οι Ευρωπαίοι πρέπει να γυρίσουν ξανά στις ρίζες τους, οι οποίες είναι η κουλτούρα τους.
Ένα έθνος που δεν προσπαθεί να συμβαδίσει με τον πολιτισμό του, είναι καταδικασμένο.

Νίκος Κωστόπουλος

t    Αρχική σελίδα ● Το σχολείο ● Ιστορικό ● Δραστηριότητες ● ΑΕΙ-ΤΕΙ ● Διακρίσεις ● Notre école ● Our school ● Unsere schule   u